Nghe âm thanh bài tại đây:

Trần Trung Tín (sinh 1933 – mất 2008) là một diễn viên, nhà thơ, họa sĩ. Không ít người cho rằng tranh của ông không phải tác phẩm hội họa, nhưng cũng rất nhiều người khẳng định Trần Trung Tín là một họa sĩ lớn của Việt Nam, tranh của ông cũng được nhiều nhà sưu tập nước ngoài ưa thích.

Trần Trung Tín - một con người tài hoa với cuộc đời lạ lùng, đến với hội họa bởi những xô đẩy từ nỗi thất vọng và bi kịch lý tưởng, giữa tình cảnh bế tắc không thể cất lời - ông bắt đầu vẽ. Cú bẻ ngoặt của số phận ấy đã gắn hội họa vào gần cả cuộc đời của Trần Trung Tín và cũng khiến ông trở thành một thứ ánh sáng dị thường bậc nhất của hội họa Việt Nam.

Vẽ để được cứu rỗi, được trải lòng

Vẽ để tránh câm lặng và bỏ cuộc

Vẽ để tìm thấy mình, giữ lấy mình

"Vẽ để vượt lên thời khủng khiếp mà tất cả chúng tôi đang sống" (Tự Huy)

Có lẽ từ hoang mang và thất vọng, một sức mạnh mới đã bừng nở; Có lẽ khi điều gì đó đang sụp đổ, một điều gì khác nữa cũng được xây lên, dẫu trong đơn độc và tĩnh lặng nhưng thuần khiết và chân thật đến tận cùng.

Trần Trung Tín sinh ra ở vùng châu thổ sông Cửu Long, tham gia kháng chiến khi mới 12 tuổi. Chiến tranh kết thúc, ông tập kết ra Bắc, được tuyển vào trường Điện ảnh Việt Nam khóa đầu tiên. Khi chiến tranh chống Mỹ bùng nổ, ông tìm cách biểu đạt nỗi đau thương cùng sự bền bỉ của một dân tộc trong chiến tranh. Từ năm 1969 tới 1975, ông vẽ hàng trăm bức màu dầu trên giấy báo, sau 1975, ông về Sài Gòn, sống cuộc đời họa sĩ và thực hiện nhiều bức vẽ trên giấy ảnh.

Có một thời gian dài, không ai chịu nhìn nhận Trần Trung Tín biết vẽ, cho tới khi thị trường châu Âu sưu tập tranh ông, mua với mức giá khoảng 8.000 USD mỗi bức. Tác phẩm của ông được trưng bày tại nhiều bảo tàng mỹ thuật lớn tại Singapore, Nhật, Anh, và có mặt trong nhiều bộ sưu tập lớn. Học giả, nhà nghiên cứu mỹ thuật đương đại Sherry Buchnan đã nghiên cứu và thực hiện một cuốn sách dày dặn về tranh và thơ Trần Trung Tín, xuất bản năm 2002.

Gồm loạt tác phẩm trừu tượng và phỏng thực (figurative) trên giấy báo và giấy ảnh, ‘Tiếng hót’ là triển lãm cá nhân thứ hai của Trần Trung Tín tại Hà Nội (sau triển lãm đầu tiên ‘Bi kịch lạc quan’ cách đây đúng 10 năm). Đây gần giống một sự trở về Hà Nội - một thành phố ông đã "hơn một lần thương yêu" (lời của Trần Trung Tín trong bức điện tín gửi Xưởng phim truyện Việt Nam 1975), bởi hầu hết các tác phẩm trưng bày lần này đều được sáng tác trong khoảng thời gian 1969 - 1973 khi ông quyết bám trụ lại thành phố (thay vì đi sơ tán, bất chấp những oanh tạc ác liệt của thời chiến).

Đây cũng là lần đầu, loạt tranh trừu tượng đầy tính thể nghiệm của Trần Trung Tín được giới thiệu tới người xem Hà Nội. Loạt tranh này thuộc giai đoạn sáng tác đầu tiên của ông, ra đời bên ngọn đèn dầu, trong tầng hầm căn nhà cổ, giữa những đợt mưa bom bão đạn. Trần Trung Tín, người chưa từng học qua bất kỳ trường lớp đào tạo mỹ thuật nào, dường như đã đi xa hơn thế hệ của mình, đã tìm ra được “một ngôn ngữ thị giác riêng hết sức độc đáo, tự do về hình thức biểu đạt, tinh tế trong sáng tạo màu sắc” (trích lời Sherry Buchanan, tác giả cuốn sách 'Tran Trung Tin: Paintings and Poems from Vietnam' - Trần Trung Tín: Tranh và thơ từ Việt Nam)

Khác với loạt tranh phỏng thực (figurative) trên giấy báo đã gây tiếng vang lớn và khiến tên tuổi Trần Trung Tín vụt sáng, trong đó những hình tượng cụ thể, giàu ẩn dụ (thiếu nữ, súng, hoa, con chim, ... ) kể lại một hiện thực bị kiềm tỏa và những chấn thương tâm lý thời hậu chiến; loạt tranh trừu tượng của Trần Trung Tín trong thập niên 70 dường như có một tinh thần ấm áp và phong phú hơn. Trong cái thê thảm của chiến tranh, với sự mạnh mẽ về màu sắc và tự do trong đường nét, tranh của Tín vẫn sáng rỡ lên những lạc quan và trong sáng đến lạ kỳ, như thể đang cấu thành một nơi trú ẩn tinh thần, ‘một thánh đường thị giác tự tạo’ của chính ông.

Ngoài các tác phẩm trừu tượng, triển lãm lần này cũng giới thiệu loạt tranh phỏng thực được Trần Trung Tín sáng tác trong quãng thời gian 1972-1975 tại Hà Nội. Ở đây, với những ‘Em Hà Nội’, ‘Con mèo của tôi’, ‘Vệ nữ Cam’, ‘Đình Hà Nội’... màu và nét được sử dụng một cách hoàn toàn nguyên sơ (một thứ “𝒎𝒂̀𝒖 𝒕𝒓𝒐̛̀𝒊 𝒄𝒉𝒐”- Bùi Xuân Phái) Trần Trung Tín đã kể lại nỗi buồn và sự cô đơn một cách thật dịu dàng.

Hơn nửa thế kỷ trước, có một tiếng hót đã cất lên, một tiếng hót cô đơn từng rơi vào câm lặng, nhưng lại là những trang nhật ký ghi chép chân thực nhất, bởi vậy mang một sức mạnh rung cảm khó cưỡng. Trần Trung Tín, cuộc đời ông, nghệ thuật của ông đã dũng cảm ôm lấy, níu lại những gì người ta đã buộc phải bỏ rơi để thích nghi với thời cuộc. Con chim lạ, lạc miền, lạc thời, giờ đây vẫn cất lời, để “Chân lý không bị hành hình / Cái đẹp không bị vùi chôn..." trao tiếng nói và đưa lại ký ức cho những gì từng bị chối từ, bị xóa bỏ bởi chiến tranh và xoay vần của lịch sử.

Triển lãm diễn ra đến 17/12.